Beleef de Hoge Veluwe

Jacht-, of Landgoedpalen in en rond het Nationale Pak de Hoge Veluwe

^{In de afgelopen jaren heb ik, samen met mijn broer Bas, buiten de vele natuurfoto’s, veel objecten in het Park gefotografeerd. Tijdens het sorteren van deze foto’s viel het ons op dat er naast de drie bekende grenspalen veel vierkante hardstenen palen van ca 1 meter hoog en 25 cm breed, in en om het Park staan. Aan de bovenzijde van deze palen bevindt zich, als men goed kijkt, een gele, blauwe, gele en blauwe band. Toendertijd waarschijnlijk goed zichtbaar. Bovenop deze paal heeft men een gat gemaakt van ca 5 cm waarin een vierkante ijzeren staaf van ca 3 cm is bevestigd (zie foto). Aan deze staaf heeft mogelijk een bord met tekst gezeten. Bij het verwijderen van deze staaf met bord zijn veel van deze palen
 aan de bovenzijde beschadigd.}

^{Na het verwijderen van de borden “Rustgebied" van het Zinkgat kwamen we daar de paal (zie paal 5) tegen
 die daar op de hoek achter de afrastering staat. Door velen aangezien voor grenspaal de Nieuwpol. Deze paal heeft ook
 aan de bovenzijde een gele band. Dit moest dus naar onze mening wel iets te
 betekenen hebben. Nadat ik de palen op een platte grond van de Hoge Veluwe had ingetekend bleek dat de palen zo ongeveer op de grens van het Park staan. De palen staan meestal langs een doorgaand pad die het park in- danwel uitgaan. Mogelijk zijn deze palen door A. G. Kröller geplaatst ter afbakening van zijn Landgoed.}

Naschrift

^{Tot op heden ben ik van mening dat de door mij gevonden palen mogelijk geen “grenspalen” zijn zoals in diverse websites en boeken wordt vermeld. Wat het dan wel zijn, wordt nog door mij nader onderzocht. Misschien jacht- of landgoedpalen. Aangezien mijn onderzoek naar deze palen nog niet is afgerond, kunnen er in de toekomst nog meerdere palen worden vermeld. Mocht u nog een aanvulling, wijziging of informatie hebben, dan kunt u die aan mij doorgeven via contact.}

©️ Harry Schoel, 2012

^{Onderzoek naar en conclusie over Jacht- of Landgoedpalen in en rond het Nationale Park de Hoge Veluwe}

Onderzoek

^{De liefde voor de natuur, evenals die voor de jacht, deed Kröller besluiten een eigen Landgoed te stichten:}                       
                                    “Landgoed de Hooge Veluwe”

^{Door Kröller werd vanaf 1909 diverse terreinen aangeschaft om zodoende één groot terrein voor de jacht te verkrijgen.}

^{Vanaf 1910, bij de aankoop van het Landgoed Hoenderloo, begon men met de afrastering van het “Landgoed de Hooge Veluwe”. Op dat moment was dat nog niet de orginele naam van het Park.
De Veluwe werd toen de Hooge Veluwe genoemd.}

Telegraaf 28 juli 1917

^{Omdat er telkens nieuwe terreinen werden aangekocht moest de afrastering continu verplaatst worden: een kostbaar en ook arbeidsintensief werk.}
                                                                                             

Aangekochte terreinen

1. Landgoed Hoenderloo, aangekocht 1910. (zie foto’s en nr. III).

^{Dit Landgoed werd aangekocht op 24 juni 1909 door Jacob Carel Mulder, rentmeester van Kröller en een jaar later (1910) verkocht aan Kröller. In 1909 liet Kröller hij was op dat moment nog geen eigenaar, een rapport over het landgoed opstellen door de Nederlandse Heidemaatschappij, dat in maart 1910 werd uitgebracht.}

2. Hoog Baarlo, aangekocht 1 augustus 1912.

3. De Pampel, aangekocht 2 mei 1913.  

4. De Bunt, aangekocht 4 november 1913.     

5. Buurtschap Deelen, aangekocht 1 maart 1916.          

Deze Buurtschap bestond uit Deelense Start, Deelense heide, Kemperheide en Terletse heide.

^{Door het doortrekken en recht maken van de Deelenseweg van Hoenderloo naar Schaarsbergen bleef in 1919 de oostwaarts van deze weg gelegen Buurtschap Deelen en Terletse heide buiten de afrastering van het Landgoed de Hooge Veluwe.}

^{De noordzijde van de Terletse heide was in 1909 al gerasterd (het Deelerwoud, zie bovenstaande foto, onder nr. VI), zodat de hardstenen palen en de al aanwezige grenspalen de zuidelijke grens aangeven van het terrein die door Kröller in 1916 was aangekocht.}
Na de Tweede Wereldoorlog verviel Deelen en Terletse heide aan de Staat.

Paal 1 t/m 4 bevinden zich aan de oostzijde van het Vliegveld Deelen aan de Hoenderloseweg en de Hooilaan

Paal 1

^{Vanaf de Koningsweg maakt de Hoenderloseweg na 1,5 km een flauwe bocht naar rechts en daar staat net over het wildraster en achter het hek aan de rechterkant een aan de bovenzijde beschadigde hardstenen paal. Mogelijk is deze paal bij
 de aanleg van de Hoenderlose 
weg na de oorlog verplaatst, aangezien de voet niet volledig 
in de grond zit.
 Zie de gele band aan de bovenzijde.}

Paal 2

^{Op de heide van de 'Schaarse Bergen' staat deze
paal parallel aan de Hooilaan, dwars op paal 9 en 10.} 

Paal 3

^{Langs de militaireweg die parallel loopt met de Hooilaan staat deze paal. Slechts enkele 10 tallen meters dwars op paal 8.} 

Paal 4

^{Deze paal staat langs de Hooilaan tegen het hek van Terlet, dwars op paal 8 en 9.} 

6. Oud Reemst en Kompagnieberg, aangekocht 1 november 1916.

^{In 1916 werd het tracé, dat momenteel de Harderwijkerweg is, verhard en ging dat de grens vormen tussen het Planken Wambuis en de bezittingen van Kröller.}

^{Aan de zuidzijde van het Otterlose Bos en de noordzijde van Oud Reemst staat een limietsscheidingspaal van mogelijk de toenmalige eigenaar Torck van Rosendael.}

Paal is mogelijk van een R (Rosendael) voorzien.

In 1919 werd het gehele bezit, tot en met nr. 6, omrasterd.

7. Kemperberg en Rijzenburg en een terrein ten zuiden van de Koningsweg, aangekocht 1921.

^{In 1902 verscheen baron C.J. van Tuijll van Serooskerken aan de Koningsweg. Hij kocht achtereenvolgens de Kemperberg, boerderij Rijzenburg en twee terreinen respectievelijk ten noorden en ten zuiden van de Koningsweg (Jeurissen, 1997).}

^{Nadat van Tuijll in 1920 naar Zeist vertrok en daar Burgemeester werd kocht het echtpaar Kröller via een stroman de Kemperberg en kon zo hun bezit, Landgoed De Hooge Veluwe, afronden.
De “ Stadsdennen" kwam in hun bezit door een ruil van het terrein ten zuiden van de Koningsweg met de Gemeente Arnhem.}

^{De hardstenen palen bevinden zich aan de oostzijde van de Kemperberg en de Zwarte Bergen, op de grens van het Schietkamp de Kemperheide. De Koningsweg was de grens aan de zuidzijde.}

De Kemperberg in 1926.

Bron:

^{Hogerlinden. Gelre Vereniging tot beoefening van Geldersche geschiedenis, oudheidkunde en recht.
Dick Veerman.}

Paal 5 t/m 10 bevinden zich aan de oostzijde van het Park de Hoge Veluwe

Paal 5

^{In de oostelijke hoek van het park net 
buiten het hek staat aan de (verlengde)
 Kemperbergerweg deze paal. Aan de
 binnenzijde van het Park staat ook eenzelfde paal waarvan een groot deel is
 verdwenen. Mogelijk is de paal op de
 eerste foto een vervangende paal.} 

Paal 6

^{Bij de Roggekamp, buiten het hek, voor de boerderij de Reinouthoeve, staat deze paal. De paal is te bereiken via het oostelijke fietspad, voorbij de weide links door de bocht, zo’n honderd meter, aan de rechterzijde.} 

Paal 7

^{Net voorbij de boerderij, achter een boom, op de hoek
 waar het hek en het fietspad afbuigen naar rechts, bevind
 zich deze paal.  Dit is vlakbij het paardenpad.} 

Paal 8

^{Deze paal staat op de scheidingvan de Roggekamp en de Zwarte Bergen. Als je het fietspad volgt vanaf paal 3 dan gaat deze een eindje verder ineens omhoog. Als je hier rechtsaf het pad inslaat en bovenaan het paardenpad oversteekt zie je nog voor het hek van het vliegveld aan de rechterzijde deze paal.}

Paal 9

^{Deze paal staat op de hoek van de Zwarte Bergen en het 
Zinkgat, net buiten het hek. Deze paal wordt ook wel voor de
 grenspaal Nieuwpol aangezien. Volgens de officiele gegevens behoort op deze plaats in ieder geval geen grenspaal te staan.}

^{De Nieuwpol (9) staat nog zo'n 100 
meter oostelijker, buiten het hek bij een bunkertje. De E van Ede is vanaf 
het hek te zien. Aan de achterzijde staat de A van Arnhem.}

Paal 10

^{Binnen het afgesloten deel van het vliegveld Deelen ligt deze paal languit tussen de bomen. De paal ligt waar het hek een hoek maakt van het westen naar het noorden. Hij is overwoekerd met mos. Omdat de paal op het vliegveld ligt heb ik hem niet van dichtbij kunnen bekijken. De vorm is hetzelfde als paal 14 nabij het Otterlose Bos.}

8. Het Dal, aangekocht 10 december 1936.    

^{Het Dal werd gekocht door Klein Sint Hubertus N.V. voor f 3000,00 van Willem van den Brand. Notaris was M.F.D.E. Horst.}

^{In 1935 was de firma van Kröller bijna failliet en werd hij uit zijn functie ontheven. Door dit faillissement heeft Kröller “mogelijk” Klein Sint Hubertus N.V. opgericht om zo het laatste stukje grond toe te voegen aan het Landgoed de Hooge Veluwe. Een terrein met de naam Klein Sint Hubertus ligt ten oosten van het Dal, vandaar waarschijnlijk deze naam van de N.V.}

^{Verzonden afdrukken van akten betreffende de Naamlooze Vennootschappen
No. 1561. Klein Sint Hubertus N.V. te Rotterdam
Nederlandsche staatscourant 17 november 1936}

^{Handelsregister. Nieuwe inschrijvingen.
D 7237 Klein Sint Hubertus N.V. te Hoenderloo.
Het verwerven, exploiteeren en vervreemden van onroerende zaken en alles wat daarmee in de ruimsten zin verband houdt.
Nieuwe Apeldoornsche courant 31 december 1936}

^{Naamlooze Vennootschappen
In de buitengewone algemeene vergadering van de aandeelhouders van Klein Sint Hubertus N.V. gevestigd te Rotterdam, gehouden te ‘s Gravenhage 18 december 1942, is besloten tot ontbinding der vennootschap. (10664/5)
Nederlandsche staatscourant 23 december 1942}

<sup>Het Dal bestond uit een keurig vierkant stuk grond met als hoekpunt grenspaal nummer 5 (noordwest zijde). Mogelijk kan het zijn dat de kleine paal naast de grote grenspaal is neergezet om het grondgebied van het Dal te markeren.

De palen die om het terrein zijn te vinden zijn mogelijk op een eerder tijdstip door één van de bewoners daar geplaatst ter afbakening van het Dal.</sup>

Paal in een greppel (slootje) aan de noordoost zijde

Mogelijk ook een stuk van een grote grenspaal

^{De Mijlpaal aan de zuidwestzijde van het Dal en ten noordoosten van de Harderwijkerweg is mogelijk gebruikt als paal ter afbakening of er moet nog een andere paal te vinden zijn.}

Mijlpaal (MP 0)

^{De > verwerkt in het nummer 0 wijst waarschijnlijk in de richting van MP 1 langs de Koningsweg, net voorbij de Oude Koningsweg.}

9. Rieselo, De Nieuwe Plijmen, De Plijmen, aangekocht 1938.

^{Tussen het Otterlose bos en het Rieselo zijn geen in- en uitgaande paden of wegen, daarom zijn daar waarschijnlijk geen hardstenen palen geplaatst en staan die alleen aan de westzijde van de Nieuwe Plijmen en de Plijmen.}

^{Paal 11 t/m 15 bevinden zich aan de westzijde van het park de Hoge Veluwe op de scheiding van ‘t Rieselo en de Nieuwe Plijmen bij de Karweg aan de oostzijde van het Otterlose bos.}

Paal 11

^{Van deze paal is niet veel meer over. De paal staat net buiten het hek, ca 100 meter vanaf het toegangshek, noordelijk van paal 12 aan de Karweg.}

Paal 12

^{Deze paal staat buiten het hek langs de Karweg noordelijk op de scheiding van ’t Rieselo
 en de Nieuwe Plijmen.}

Paal 13

^{Deze paal bevind zich op deze splitsing iets zuidelijker van paal 12 aan de Karweg.}

Paal 14

^{Deze paal ligt binnen het hek ongeveer 300 meter ten zuiden van paal 13. Bij deze paal is
 geen doorlopend pad gevonden. Mogelijk is de paal bij plaatsing van het hek verwijderd en is het pad inmiddels door aanplant verdwenen. Nabij deze paal ligt een paal met aan de bovenzijde de letters HV (Hoge Veluwe).}

Paal 15

^{Deze paal bevind zich op zo’n 20 meter ten zuidoosten van paal 14, boven op een zand heuvel dicht bij een oude beukenlaan. Aan de linkerzijde staat een paaltje met aan de bovenzijde de letter HV.}

^{10. Otterlose Bos, grondruil 10 december 2002.}

^{Sinds een grondruil met Natuurmonumenten in 2002 is het Otterlose Bos in zijn geheel eigendom van De Hoge Veluwe. Het bos blijft daarna toegankelijk voor inwoners van Otterlo en voor recreanten.}

^{Het Otterlose Bos is in 2017 toegevoegd aan het Nationale Park de Hoge Veluwe. Er is een afrastering geplaatst en het binnenraster, toen buitenraster, is verwijderd. Hierdoor zijn de hardstenen palen, nabij de Karweg, binnen het Park gekomen.}    

Kleurstelling van diverse objecten

Wat opvalt is de kleurstelling van een aantal objecten binnen het Landgoed de Hoge Veluwe.

^{Sint Hubertus, schutspatroon van de jacht en de natuur, zag op een jacht op Goede Vrijdag een hert dat een lichtend kruis tussen zijn gewei droeg. Het embleem (logo) in de kleur geel en blauw is hiervan afgeleid.}

^{Een aantal verschillende emblemen (logo’s) vanaf 1922 tot heden, met een verschillend ontwerp en kleur in geel en blauw.}

^{De “Vijf Woningen” uit 1920, ook wel genoemd “De Blauwe Huizen” werden zo genoemd omdat zij geschilderd waren in de kleuren geel en blauw, terugkomend in het embleem (logo) van het Park. Niet alleen waren de luiken in die kleuren geschilderd, maar ze waren van binnen ook blauw geschilderd.}

^{De hardstenen palen zijn vanaf de bovenzijde met een aantal banden in de kleuren geel, blauw, geel en blauw voorzien.}

^{Op veel hardstenen palen zijn de kleuren door verwering bijna niet meer te zien. Restanten van de kleuren soms nog wel.}

^{Plaatsing hardstenen palen}

^{Omdat alle aangekochte terreinen, (deels) tot en met nummer 6, al in 1919 waren gerasterd, zijn mogelijk bij de Terletse heide en na aankoop van nr. 7 (de Kemperberg, 1921) en nr. 9 (de Nieuwe Plijmen en de Plijmen, 1938), daar de hardstenen palen geplaatst, voorzien van de kleuren geel en blauw, ter aanduiding dat deze terreinen eigendom waren van Kröller.}

^{Aangezien de verplaatsing van afrastering nogal kostbaar was tijdens de economische recessie en er dus weinig geld aanwezig was om de afrastering te plaatsen of verplaatsen, is dit mogelijk op een later tijdstip gebeurd en zijn er tijdelijk de hardstenen palen geplaatst.}

^{Na uiteindelijke plaatsing van de gehele afrastering om alle aangekochte terreinen, staan de hardstenen palen nu al meer als 100 jaar op de plek waar ze in het verleden door Kröller zijn geplaatst.}
 

^Conclusie

^{Door gebruik te maken van de kleuren geel en blauw bij diverse objecten kan men aannemen dat de hardstenen palen die voorzien waren van deze kleuren, het eigendom waren van Kröller en door hem zijn geplaatst ter afbakening van het "Landgoed de Hooge Veluwe".
We kunnen dus aannemen dat het “Landgoedpalen” zijn.}

^{Wat er boven op de palen heeft gestaan is onbekend. Mogelijk een bord met de tekst “Landgoed de Hooge Veluwe”. Het zal in ieder geval in de kleuren geel en blauw zijn geweest.
Wie het weet mag het zeggen !!}

^{Nu er meer te weten is gekomen over deze “Landgoedpalen” zal er binnen het Park meer aandacht voor deze hardstenen palen moeten komen. Ze dienen als cultureel erfgoed beter beschermd te worden. De beschadiging van zo’n paal, zoals in het Otterlose Bos aan de Karweg is gebeurd, dient voorkomen te worden.}

^{Deze palen zijn een monument en een herinnering aan de nagedachtenis van de “familie Kröller-Müller”, het “Landgoed de Hooge Veluwe” en het “Nationale Park de Hoge Veluwe”.}

©️  H. Schoel, 5 februari 2019

Mededeling

<sup>Voor meerdere foto’s van deze palen verwijs ik u naar de websites:
-  www.arneym.nl/wandelen   onder Palen en Pollen.
-  http://arnhemeo.blogspot.com onderaan de pagina.</sup>  

Bronnen

<sup>- Vliegveld Deelen, van lust tot last, Dick Veerman, 2007
- Cultuurhistorische Analyse, Het Nationale Park De Hoge Veluwe, Gelders genootschap, 2007

Zie ook de foto’s en de aan deze palen toegekende namen in boven vermelde bronnen.</sup>